Flatarmál íslenskra jökla hefur minnkað um 800 ferkílómetra síðan árið 2000 og tæplega 2.200 ferkílómetra frá lokum 19. aldar þegar jöklarnir náðu mestu útbreiðslu síðan land byggðist. Samhliða bráðnun fylgir landris og hefur hraði þess aukist síðustu ár.
Sumarið 2019 var víðast hlýtt og sólríkt og var rýrnun jökla á Íslandi á síðasta ári ein sú mesta sem mælst hefur. Flatarmál íslenskra jökla hefur minnkað um 800 ferkílómetra síðan árið 2000. Frá lokum 19. aldar, þegar jöklar á Íslandi náðu mestu útbreiðslu síðan land byggðist, hafa þeir rýrnað um tæplega 2.200 ferkílómetra, sem er rúmlega tvöföld stærð Reykjanesskagans. Jöklar á Íslandi hafa hopað hratt í um aldarfjórðung og er rýrnun þeirra einhver helsta afleiðing og skýrasti vitnisburður hlýnandi loftslags hérlendis.
Þetta er meðal þess sem kemur fram í nýju fréttabréfi á vegum verkefnisins Hörfandi jöklar. Verkefnið er samvinnuverkefni Veðurstofu Íslands og Vatnajökulsþjóðgarðs, fjármagnað af umhverfis- og auðlindaráðuneytinu, og unnið í samvinnu við Jöklahóp Jarðvísindastofnunar Háskólans og Náttúrustofu Suðausturlands.
Síðustu árin hefur heildarflatarmál jökla minnkað um um það bil 40 km2 árlega að meðaltali. Á árinu 2019 hopuðu jökulsporðar víða um tugi metra. Af þeim jöklum sem mældir eru af sjálfboðaliðum Jöklarannsóknafélags Íslands hopuðu Hagafellsjökull eystri í Langjökli og Síðujökull og Tungnárjökull í Vatnajökli mest, eða um 150 metra. Hraðast hörfar Breiðamerkurjökull þar sem kelfir af honum í Jökulsárlón, milli 150 og 400 metra árið 2019.
Jökulsárlón byrjaði að myndast um 1935. Það er nú ásamt Breiðárlóni og nokkrum öðrum minni lónum við jaðar Breiðamerkurjökuls yfir 30 km2 að flatarmáli. Síðustu árin hafa lónin samtals stækkað um 0.5–1 km2 árlega að meðaltali. Breiðamerkurjökull hörfar og þynnist bæði vegna yfirborðsleysingar í hlýnandi loftslagi og kelfingar (ís brotnar af sporðinum út í vatn eða sjó) í Jökulsárlón.
Massatap jöklanna veldur hröðu landrisi vegna þess hve seigja möttulefnisins undir Íslandi er lítil. Við Höfn í Hornafirði er landris nú um 10–15 mm á ári og hefur hraði þess tekið talsverðum breytingum á undanförnum tveimur áratugum.
Land rís enn hraðar við vesturjaðar Vatnajökuls þar sem rishraðinn mælist allt að 40 mm á ári. „Þegar jöklar þynnast og hörfa minnkar fargið á jarðskorpuna og landið rís,“ segir Tómas Jóhannesson, fagstjóri á sviði jöklafræði á Veðurstofu Íslands. „Þetta er nokkuð afgerandi hér á Íslandi þar sem jarðskorpan og efri hluti möttulsins undir landinu eru mjög kvik. Landris er mest næst jökuljaðrinum og á jökulskerjum en minna þegar fjær dregur. Því rís land enn hraðar við vesturjaðar Vatnajökuls.“
Afkoman neikvæð með einni undantekningu
Afkoma stærstu íslensku jöklanna hefur verið neikvæð síðan 1995 með einni undantekningu, afkoma ársins 2015 var jákvæð í fyrsta sinn í 20 ár. Sumarið 2019 var mjög hlýtt og mældist afkoma allra þriggja jöklanna þá neikvæð. Jöklarnir hafa alls tapað um 250 km3 íss síðan 1995 sem er um 7 prósent af heildarrúmmáli þeirra.
Samhliða hlýnun loftslags á Íslandi frá miðjum tíunda áratug síðustu aldar rýrnuðu jöklar hratt, að jafnaði um u.þ.b. 1 metra vatns á ári að meðaltali á tímabilinu 1997–2010. Eftir 2010 hafa komið köld og blaut sumur inn á milli, þannig að meðalrýrnun áranna 2011–2018 var ekki nema þriðjungur til helmingur þess sem verið hafði í rúman áratug þar á undan. Sumarið 2019 var víðast hlýtt og sólríkt enda rýrnuðu jöklar þá um u.þ.b. 1,5 m vatns sem er með því mesta sem mælst hefur.
Kjarninn 04/05/2020